Oblicza współczesnego terroryzmu i rola działań antyterrorystycznych

W sytuacji, gdy w rękach uzbrojonego porywacza w jednej z kawiarni w Sydney znalazło się około 30 zakładników, na łamy prasy i innych środków masowego przekazu ponownie trafił niezwykle istotny temat, dotyczący tego, jakie są oblicza współczesnego terroryzmu i jaka jest rola działań antyterrorystycznych w zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego.

Eksperci zajmujący się problematyką terroryzmu są zgodni: dla każdego państwa obligatoryjne zadanie stanowi ochrona jego obywateli przed aktami terrorystycznymi. I nie sposób nie zgodzić się z poglądem, iż terroryzm – a szczególnie terroryzm religijny – stanowi istotny czynnik zakłócający pożądany poziom bezpieczeństwa w każdym państwie.

Współczesny terroryzm – w opinii ekspertów – jest zjawiskiem o wiele złożonym i skomplikowanym niż dawniej. Dlatego też w celu skutecznego zapewnienia bezpieczeństwa państwa tworzone są profesjonalne jednostki antyterrorystyczne, które przeznaczone są do zwalczania zjawiska terroryzmu pod każdą jego postacią.

W każdym państwie funkcjonują agendy rządowe, formacje wojskowe i policyjne, przygotowane do walki z terroryzmem. Określane są one często mianem jednostek specjalnych.

Jednostki specjalne stanowią istotne ogniwo, funkcjonujące w ramach służb specjalnych określonego państwa. Przyjmują one najczęściej postać specjalnych jednostek anyterrorystycznych, o zróżnicowanej strukturze i zadaniach, w zależności od kraju, okresu historycznego, skali zagrożenia oraz struktury społeczeństwa.

W Polsce zasadniczy ciężar prowadzenia działań o charakterze kontrterrorystycznym przypada na policyjne jednostki antyterrorystyczne. Za pierwszy polski pododdział antyterrorystyczny uznać należy powołany w roku 1976 Wydział Zabezpieczenia Komendy Stołecznej Milicji, utworzony na mocy decyzji Ministra spraw wewnętrznych[i]. Wydział ten stanowił jednostkę o przeznaczeniu kontrterrorystycznym, a jej podstawowym zadaniem uczyniono odbijanie porwanych samolotów[ii].

Kolejne lata wiązać należy z powstaniem plutonów specjalnych przy Zmotoryzowanych Odwodach Milicji Obywatelskiej, utworzonych w dniu 1 marca 1978 r. decyzją Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej[iii]. Ich zadaniem było wspieranie Wydziału Zabezpieczenia. Plutony specjalne zostały utworzone w siedmiu następujących miastach: Gdańsku, Łodzi, Katowicach, Krakowie, Wrocławiu, Szczecinie oraz Poznaniu. Liczebność plutonów specjalnych w każdym mieście wynosiła 25 osób.

Wspomnieć także należy, iż w okresie od roku 1980 do roku 1985 funkcjonowały także tzw. drużyny specjalne, powołane przez Komendanta Głównego MO we wszystkich pozostałych województwach przy jednostkach ZOMO[iv]. Ich liczebność wynosiła 8 osób.

Drużyny specjalne zostały w roku 1985 rozwiązane. Jedynie w miejsce drużyny specjalnej z Białegostoku i drużyny specjalnej z Rzeszowa powołano pluton specjalny w jednym i drugim mieście[v].

Plutony specjalne zostały przemianowane w roku 1988 na kompanie specjalne, a następnie w procesie przekształcania ZOMO w Oddziały Prewencji Policji, zostały one przemianowane w Kompanie Antyterrorystyczne. Kolejnym etapem transformacji było wydzielenie w roku 2000 Kompanii Antyterrorystycznych ze struktur Oddziałów Prewencji i podporządkowanie ich komendantom wojewódzkim Policji. Zmianie uległa także nazwa Kompanii Antyterrorystycznych na określenie Samodzielnych Pododdziałów Antyterrorystycznych Policji. Kolejnym zabiegiem było utworzenie Sekcji Antyterrorystycznych w tych komendach wojewódzkich Policji, które nie posiadały własnego Samodzielnego Pododdziału Antyterrorystycznego Policji.

W myśl postanowień ustawy o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 r. (Dz. U. Nr 30, poz. 179 z późn. zm.), Komendant Główny Policji jest centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, podległym ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

W chwili obecnej w Polsce funkcjonuje 16 jednostek antyterrorystycznych Policji: 9 Samodzielnych Pododdziałów Antyterrorystycznych Policji (8 SPAP-ów i 1 SPAT), oraz 7 Sekcji Antyterrorystycznych (SAT), oraz jedna jednostka centralna – BOA (Biuro Operacji Antyterrorystycznych, podlegająca Komendantowi Głównemu Policji.

Wspomnieć należy także o sekcji i zespołach minersko- pirotechnicznych. Można mówić o funkcjonowaniu Sekcji minersko-pirotechnicznej, złożonej z czterech zespołów, działającej przy Wydziale Realizacyjnym Komendy Stołecznej Policji, oraz o zespołach minersko- pirotechnicznych, działających przy każdym samodzielnym pododdziale antyterrorystycznym oraz w 4 SAT-ach (Bydgoszczy, Olsztynie, Gorzowie Wielkopolskim oraz Lublinie). Pieczę nad sekcją i zespołami minersko- pirotechnicznymi sprawuje Koordynator Krajowy ds. Działań Minersko- Pirotechnicznych w BOA. Szkoleniem i wydawaniem uprawnień dla policjantów z zespołów minersko- pirotechnicznych zajmuje się Centrum Szkolenia Policji w Legionowie.

Należy podkreślić, iż zespoły minersko- pirotechniczne podejmują często działania związane z zabezpieczeniem miejsc i osób szczególnie narażonych na atak terrorystyczny (ochrona przedstawicieli najwyższych władz państwowych podczas ich pobytu na oficjalnych wizytach). Ponadto w Polsce dochodzi co roku – od początku lat dziewięćdziesiątych – do działań przestępczych z użyciem materiałów wybuchowych. Jednym z najtragiczniejszych wydarzeń związanych z neutralizacją bomb uznać należy śmierć pirotechnika (…) na stacji paliw Shell w Warszawie w 1996 r., który zginął w wyniku eksplozji materiału wybuchowego[vi].

Zamachy bombowe w Polsce nie są skierowane przeciw instytucjom i organom państwowym, jak ma to często miejsce na terytorium Federacji Rosyjskiej, lecz stanowią najczęściej element walki o strefy wpływu wśród organizacji przestępczych[vii].

Policjanci z polskich pododdziałów antyterrorystycznych brali udział w zatrzymaniach członków zorganizowanych grup przestępczych na terenie całej Polski. Problem przestępczości zorganizowanej stał się na tyle istotny, że w celu właściwego i skoordynowanego działania Policji przeciwko zorganizowanej przestępczości utworzone zostało Centralne Biuro Śledcze (CBŚ), stanowiące jednostkę Policji, podporządkowaną KGP, mającą swe delegatury na terenie całej Polski[viii].

Policjanci z pododdziałów antyterrorystycznych w Polsce rozwiązywali sytuacje zakładnicze, spośród których wspomnieć należy odbicie zakładników w sądzie w Jeleniej Górze, dokonane w 2000 r. przez funkcjonariuszy wrocławskiego pododdziału. Jednak za ich główne zadanie należy uznać wspieranie działań innych pionów Policji oraz służb pozapolicyjnych w sytuacjach wymagających użycia szczególnych sił i metod działania.

Policjanci pododdziałów antyterrorystycznych uczestniczą w zatrzymaniach szczególnie niebezpiecznych osób na zlecenie komórek służby kryminalnej, Centralnego Biura Śledczego i innych służb i organów. Wykorzystywani są także jako wsparcie działań pościgowych, wzmacnianie ochrony  VIP-ów, wspieranie służb konwojowych i policji sądowej podczas konwojów i rozpraw z udziałem szczególnie niebezpiecznych przestępców.

Skala zagrożenia terrorystycznego w Polsce jest niewielka, w porównaniu ze skalą zagrożenia terrorystycznego na terytorium Federacji Rosyjskiej. Na terytorium Polski do tej pory nie przeprowadzano operacji specjalnych o podobnym charakterze, jak ma i miało to miejsce w Rosji. Nie istnieje także w Polsce – jak do tej pory – zagrożenie terroryzmem ze strony ekstremistycznych grup narodowych czy innych mniejszości[ix].

Warto jednak wspomnieć, iż poziom wyszkolenia funkcjonariuszy jednostek antyterrorystycznych w Polsce był wielokrotnie wysoko doceniany przez przedstawicieli jednostek specjalnych innych krajów, co umożliwiło udział funkcjonariuszom Policji w licznych misjach pokojowych i stabilizacyjnych. Należy podkreślić także, iż w październiku 2001 r. rozpoczęto realizację programu ATLAS, stanowiącego płaszczyznę współpracy jednostek kontterrorystycznych, w skład której wchodzą dowódcy wszystkich centralnych jednostek antyterrorystycznych z Unii Europejskiej[x].

W przypadku Federacji Rosyjskiej jednostki specjalne funkcjonują głównie w ramach aparatu centralnego, jakim jest Federalna Służba Bezpieczeństwa, którego zadaniem jest ochrona ustroju konstytucyjnego oraz walka z terroryzmem i politycznym ekstremizmem (zarząd A, zarząd W oraz służba operacji specjalnych). Nie są to jednak jedyne jednostki, przeznaczone do walki z terroryzmem. Można bowiem twierdzić, iż rosyjskie jednostki specjalne posiadają rozbudowaną strukturę i zakres zadań. Wiąże się to przede wszystkim z faktem, iż społeczeństwo rosyjskie doświadcza wielu aktów terroru, w tym terroru o charakterze religijnym. Warto także wspomnieć, iż historia obecnych jednostek antyterrorystycznych Federacji Rosyjskiej powinna być wiązana z utworzeniem przez MWD (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych) w Moskwie w grudniu 1977 r. Specjalnej Kompanii Antyterrorystycznej. Miała ona za zadanie zapobieganie problemów, jakich spodziewano się podczas Igrzysk Olimpijskich w Moskwie w roku 1980. Tę Specjalną Kompanię Antyterrorystyczną można uznać za prekursorkę OMONu (ОМОН– Отряд милиции особого назначения), który został formalnie powołany do życia 3 października 1988 r. Jego jednostki powstawały w każdym większym mieście i w każdym obwodzie Rosji. Kilka batalionów OMON-u przybrało później własne nazwy, by wyróżnić się spośród wielu jednostek specjalnych.

Podsumowując podkreślić należy, iż współczesny terroryzm stanowi zjawisko niezwykle niebezpieczne i cechujące się ogromną dynamiką rozwoju. Zagrożenie terroryzmem może dotykać wielu obszarów ludzkiej aktywności, co powoduje realną obawę, związaną z koniecznością zapewnienia stabilnego rozwoju państwa i społeczeństwa.

Źródła:

[i] Decyzja Ministra spraw wewnętrznych z dnia 28 lutego 1976 r. w sprawie utworzenia Wydziału Zabezpieczenia Komendy Stołecznej Milicji do zwalczania aktów przemocy.

[ii] K. Jałoszyński, Krajowe pododdziały antyterrorystyczne – historia i teraźniejszość, „Policja” 2000, nr 1-2, s. 98 i nast.

[iii] Decyzja Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z dnia 1 marca 1978 r. w sprawie powołania w wydzielonych Zmotoryzowanych Odwodach Milicji Obywatelskiej Plutonów Specjalnych.

[iv] Decyzja Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej z dnia 19 lipca 1980 r. w sprawie utworzenia Drużyn Specjalnych w Zmotoryzowanych Odwodach Milicji Obywatelskiej.

[v] Zarządzenie organizacyjne nr 072/Org. Ministra spraw wewnętrznych z dnia 18 marca 1986 r. w sprawie utworzenia Plutonu Specjalnego w Zmotoryzowanym Odwodzie Milicji Obywatelskiej w Białymstoku oraz Zarządzenie organizacyjne nr 021/Org. Ministra spraw wewnętrznych z dnia 27 marca 1985 r. w sprawie utworzenia Plutonu Specjalnego w Zmotoryzowanym Odwodzie Milicji Obywatelskiej w Rzeszowie.

[vi] K. Jałoszyński, Z. Pluciak, Działania w obszarze neutralizacji zagrożenia terroryzmem bombowym, [w:] K. Jałoszyński (red.), Zagadnienia fizycznej walki z zagrożeniami. Aspekty organizacyjne i prawne, Wydawnictwo Trio, Collegium Civitas, Warszawa 2010, s. 115-116.

[vii] K. Jałoszyński, Współczesny wymiar terroryzmu, Wydawnictwo Trio, Collegium Civitas, Warszawa 2008, s. 197.

[viii] K. Jałoszyński, Współczesny wymiar terroryzmu, Wydawnictwo Trio, Collegium Civitas, Warszawa 2008, s. 60.

[ix] D. Góralski, K. Liedel, System przeciwdziałania terroryzmowi w Polsce. Stan obecny a potrzeba rozwoju, [w] K. Liedel, J. Marszałek- Kawa, Sz. Wudarski, Polityczne metody zwalczania terroryzmu, Dom Wydawniczy Duet, Toruń 2006, s. 127.

[x] K. Jałoszyński, Współczesny wymiar terroryzmu, Wydawnictwo Trio, Collegium Civitas, Warszawa 2008, s. 267.